زندگینامه عیسی ابن عبداللّه قمی

زندگی‌نامه مشاهیر تاریخ ما:

عیسی بن عبداللّه قمی روایتگر اخبار و معارف اهل بیت (ع) از خاندان معروف اشعری بود، و بنابر آنچه از شواهد مختلف به دست می آید، وی در نیمه اول از قرن دوم در قم چشم به جهان گشود.

شأن و مقام
این محدث بزرگوار، از چهره های دانشمندان شیعی بود و در این باره بین اصحاب تراجم اختلافی به چشم نمی خورد و تمام علماء بزرگواری که در شرح حال راویان اخبار، قلم فرسایی کرده اند، نام عیسی را نیز ذکر کرده اند؛ اما ستایش یا انتقادی خاص درباره او ملاحظه نشده است، و همین اندازه که یک محدث، معروف باشد اما درباره او سخنی به خوبی یا بدی حاکی از ستایش یا مذمت نیامده باشد، به نظر بعضی از بزرگان، نشانه خوبی و صداقت آن شخص است. (۱)
علامه حلی از یکی از دانشمندان علم تراجم نقل می کند که او می نویسد:
«عیسی بن عبداللّه مانند پدرش است و عیسی در نزد امام صادق (ع) از احترام و منزلت خاصی بر خوردار بود.»(2)
این سخن اشاره به روایاتی دارد که به آن خواهیم پرداخت.

عیسی بن عبدالله قمی یار امام
عیسی از یاران امام جعفر صادق (ع) و امام موسی (ع) بود و نجاشی می نویسد: «عیسی بن عبداللّه از امام ابی عبداللّه و ابی الحسن روایت می کند.»(3) شیخ طوسی او را در شمار اصحاب امام صادق (ع) به حساب آورده است.(4) و جمعی دیگر این موضوع رادر کتابهای خود یادآوری کرده اند. (5)

وثاقت عیسی
در کلام جمعی از گزارش دهندگان صراحتی درباره وثاقت و اعتماد بر او یافت نمی شود، هر چند بعضی به صراحت گفته اند که او مورد اعتماد و اطمینان است، بلکه بالاتر از وثاقت را، که «عدالت» است، برای او ثابت کرده اند. (6)

عیسی از منظر امام (ع)
مطمئن ترین راه برای شناخت و پی بردن به شخصیت و بزرگی یک راوی، نظر و عنایت امام معصوم (ع) است. در رابطه با عیسی باید دید آیا امام – سلام اللّه علیه – تعریفی از وی داشته است؟
برای این کار باید به روایات و اخبار مراجعه کرد. دو نفر از بزرگترین عالمان شیعه از «یونس بن یعقوب» که وکیل امام کاظم (ع) و از یاران خاص حضرت صادق (ع) بود، نقل می کنند که یونس گفت: من در مدینه بودم که دیدم حضرت صادق (ع) از سمت روبروی من می آید. در یکی از کوچه ها با امام برخورد کردم. به من فرمود: «ای یونس! به خانه ما برو، زیرا یکی از مردانی که از «ما اهلبیت» است، در خانه منتظر است.» به خانه امام آمدم. دیدم مردی در نزدیکی درب منزل امام نشسته است، پرسیدم: تو کیستی؟ پاسخ داد: مردی از اهل قم هستم. همچنان گرم صحبت با او بودم که حضرت با سرعت هر چه تمام باهمان مرکبی که سوار بودند، آمد و داخل خانه شد و از ما دو نفر خواست داخل شویم. آنگاه به من رو کرد و فرمود: «ای یونس! فکر می کنم باور کردن آنچه درباره عیسی بن عبداللّه گفتم، بر تو مشکل بود. عرض کردم: بلی، به خدا قسم، جانم فدایت، عیسی مردی از قم است! حضرت صادق (ع) فرمود: « ای یونس! عیسی بن عبداللّه از ما اهل بیت است چه زنده باشد و چه از دنیا برود.»(7)
این تعبیرات بسیار رسا، زیبا و صریح است. و نشانه نهایت اعتماد امام به این محدث و عالم بزرگوار قم است.
مرحوم آیت اللّه خویی، با تمام دقت نظری که در احوالات روایتگران شیعه دارد، بعد از ذکر این حدیث، می نویسد: « این روایت برای اثبات بزرگی و منزلت رفیع او کفایت می کند.»(8)
این سخن امام (ع) مانند سخنی است که امام باقر (ع) درباره سلمان فرمود، آنگاه که فردی نزد امام (ع) وقتی خواست نام سلمان را بر زبان جاری کند، گفت: سلمان فارسی. حضرت به او فرمود: نگویید سلمان فارسی، بلکه بگویید سلمان محمدی، او مردی از ما اهل البیت است. (۹)
روایت دیگر: یونس بن یعقوب می گوید: «عیسی بن عبداللّه قمی نزد امام جعفر صادق (ع) آمد. امام او را به چند امر مهم سفارش کرد آنگاه با او خداحافظی نمود، عیسی از خانه بیرون رفت، حضرت به خادم فرمود: او را بخواه. عیسی دوباره به خدمت امام آمد و باز امام سفارش هایی به او کرد، بار دیگر با امام خدا حافظی کرد و رفت این بار هم امام فرمود تا دوباره برگردد، تا اینکه به او فرمود: «ای عیسی! خداوند متعال به رسولش می فرماید: «اهل بیت خود را به خواندن نماز امر کن.(10)تو از ما اهل بیت هستی.» بار آخر که امام با او خداحافظی کرد، ما بین دو چشم عیسی را بوسید.»(11)
با تأمل و اندیشه در این روایات که بزرگان مذهب در کتابهای خود نقل کرده اند، انسان به شخصیت ولایی و شیعی این راوی و محدث کبیر پی می برد.
مرحوم کلینی نیز روایتی در این باره از ابو زید نقل می کند که او گفت: نزد حضرت صادق (ع) بودم، که عیسی بن عبداللّه قمی وارد شد. امام به او خوش آمد گفت و در کنار خود جای داد و فرمود: «ای عیسی! شیعه ای که در شهری زندگی کند که صد هزار نفر یا بیشتر جمعیت داشته باشد و در آن شهر با تقوی تر از او پیدا شود، از ما نیست و نزد ما گرامی نخواهد بود.»(12)

هجرت و زیارت
از اخبار زیادی که بعضی از آنها نقل شد، استفاده می شود که محل زندگی او در قم بود و در آنجا اقامت داشته اما هر چند گاه،برای فراگیری معارف و احکام دین، به مدینه مسافرت می کرد و به حضور امام صادق (ع) می رسید.

توجه به ولایت
گرایش عمیق به ولایت ائمه اطهار نشانه پاکی فطرت است و هر کس که در این مسیر سیر کند و زمام امور را دست حجت خدا و ولّی مطلق او بسپارد، در ولایت او فانی و ذوب شده است و بی گمان این قلّه کمال است.

عیسی نیز گرچه در حوزه حدیث و روایت شأن والایی داشت، در اعتقاد به مقام رفیع معصومان هم به درجات بالایی رسیده بود، و با همان تعبیر زیبای امام که فرمود: «هُوَ رَجُلٌ مِنّا اَهْلِ الْبَیْت» او از ما اهل بیت (ع) است. این سخن اثبات می شود.(13)

استادان روایت
تعدادی از استادان حدیث عیسی بن عبداللّه عبارتند از:
1 – ابان ابن عثمان یکی از روایتگران مشهور امامیه است و بعضی او را از اصحاب اجماع شمرده اند. (۱۴)
2 – محمد الحسن بن ابی خالد. (۱۵)
3 – احمد بن محمد بن خالد برقی.(۱۶)
4 – حریز بن عبداللّه سجستانی(ره):از یاران حضرت صادق و امام کاظم (ع) . وی اهل سیستان و مورد اطمینان عالمان و از قیام کنندگان بر علیه خوارج بود.(۱۷)و(۱۸)
به حسب تحقیقی که انجام شد، در نزدیک به تمام روایات، این محدث فرزانه بدون واسطه، از خود امام (ع) نقل می کند؛ البته ممکن است محققی با تحقیق بیشتر روایات با واسطه ای را بیابد.

تألیفات
تألیفات قابل توجهی از این مرد فرزانه به یادگار نماند و تنها دو نفر از بزرگان مذهب شیعه گفته اند که؛ «له مسایل» یا «مسایل عن الرضا (ع) ».(19)
از متن عبارت چنین استفاده می شود که عیسی بن عبداللّه، محضر شریف حضرت رضا (ع) را درک کرده و از یاران ایشان نیز به شمار می رفت.

فرزندان
تنها فرزند ایشان که در منابع از او یاد شده است «محمد» نام دارد که پدر بزرگوار احمد بن محمد بن عیسی قمی است.
همین فرزند است که گویا از پدر بزرگوارش، عیسی، حدیث نقل می کند.(۲۰)درباره اش گفته اند: وی بزرگ قمی ها و رئیس طایفه اشعری بود، نزد پادشاه زمان عظمت خاصی داشت او با حضرت رضا (ع) ملاقات کرد و از ایشان کسب حدیث نمود و از اصحاب و یاران امام جواد (ع) بشمار آمد.(۲۱)

برادران
عیسی بن عبداللّه برادری داشت که از بزرگان شیعه وارادتمندان خاندان عصمت بود. اخباری که در شأن او وارد شده است، بسیار پندآموز است. «کشی» به نقل یکی از راویان می گوید: «من در صحرای عرفات، (منی )، بودم که دیدم «عمران بن عبداللّه قمی» به طرف ما آمد خیمه هایی را که همراه داشت، کنار خیمه گاه امام صادق (ع) نصب کرد. در این هنگام امام صادق (ع) نزدیک آمد و پرسید: این خیمه ها مال کیست؟
گفتند: خیمه هایی است که عمران بن عبداللّه برای شما نصب کرده است. در همان لحظه، عمران به امام عرض کرد: این ها خیمه هایی است که شما دستور دادید، درست کنم. امام پرسید: هزینه اش چه مقدار شد؟
گفت: اینها را خودم ساخته ام و دوست دارم، به عنوان هدیه، قبول کنید. و اینجا بود که حضرت دست او را گرفت و فرمود: از خداوند می خواهم که بر محمد و آل محمد درود و سلام بفرستد و تو و خانواده ات را، در روز قیامت، مورد عنایت و لطف خود قرار دهد.»(22)
روزی نیز عمران نزد امام صادق (ع) آمد. امام از او به گرمی استقبال کرد. «حماد» می گوید: وقتی عمران بلند شد و رفت، از امام پرسیدم: آن شخص چه کسی بود که این همه با او لطف کردید؟
فرمود: او از خاندان نجیب و بزرگی است.(۲۲)

روایاتی از عیسی

عبادت:
«عبد الرحمن جعفی» می گوید: در خدمت امام صادق (ع) بودم که عیسی بن عبد اللّه قمی از امام پرسید: عبادت چیست؟ امام فرمود: عبادت یعنی نیت خالص، همراه با اطاعت و پرستش خداوند از همان راه که خود خدای متعال تعیین فرموده است. (23)

استجابت دعا:
عیسی می گوید: از حضرت صادق (ع) شنیدم که فرمود: دعای سه طایفه مورد پذیرش خداوند قرار می گیرد: ۱- حاجی که حج واجب خود را انجام می دهد و یا کسی که عمره مستحبی، انجام می دهد. ۲- رزمنده در راه خدا. ۳- انسانی که مریض است. درباره این سه طایفه رفتار انسانی و اسلامی داشته باشید. (۲۴)
روش پیامبر اکرم (ص) : از حضرت صادق (ع) نقل می کند که امام فرمود: رسول اللّه (ص) در نمازهای صبح به جای سوره اخلاص،سوره «عمّ یتسائلون»، «هل اتاک حدیث الغاشیه» و «لا اقسم بیوم القیامه» را قرائت می کرد. (25)

وفات
به شهادت اینکه او حضرت رضا (ع) را درک کرده است، به نظر می رسد در اوائل نیمه قرن سوم هجری از دنیا رفته است، ولی مدفن وی کجاست و در کجا و کدام ناحیه و شهر وفات یافته است؟ مشخص نیست.

پی نوشت ها
1 – خلاصة الاقوال، ص .۱۲۳
2 – همان.
3 – رجال نجاشی، ص .۲۱۰
4 – رجال شیخ، ص .۲۵۹
5 – رجال کشی، ج ۲، ص ۶۲۱؛ امالی مفید، چاپ جامعه مدرسین، ص ۱۴۰؛ تنقیح الرجال، ج ۲، ص .۳۶۱
6 – تنقیح الرجال، ج ۲، ص .۳۶۱
7 – رجال کشی، ج ۲، ص ۶۲۴؛ امالی مفید، ص ۱۴۰؛ سفینة البحار، ج ۲، ص ۱۹۲؛ معجم رجال الحدیث، ج ۱۳، ص ۱۹۴.
8 – معجم رجال الحدیث، ج ۱۳، ص ۱۹۴.
9 – رجال کشی، ج ۱، ص .۴۶
10 – قرآن مجید، سوره طه، آیه .۱۳۲
11 – رجال کشی، ج ۲، ص .۶۲۵
12 – اصول کافی، ج ۲، ص ۷۸.
13 – رجال کشی، ج ۲، ص ۶۲۴.
14 – رجال شیخ طوسی، ص ۲۵۹؛ معجم الرجال، ج ۱۳، ص .۱۹۵
15 – رجال نجاشی، ص .۲۱۰
16 – جامع الروات، ج ۲، ص ۶۵۲ و معجم الرجال، ج ۱۳، ص .۱۹۶
17 – جامع الروات، ج ۲، ص ۶۵۲.
18 – رجال نجاشی، ص .۱۰۵
19 – فهرست شیخ طوسی، ص ۱۱۶؛ رجال نجاشی، ص .۲۱۰
20 – فهرست شیخ طوسی، ص .۱۱۶
21 – رجال نجاشی، ص ۶۰.
22 – رجال کشی، ج ۲، ص ۶۲۳.
23 – بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۲۰۸؛ محاسن برقی، ص .۲۶۱
24 – بحار الانوار، ج ۸۱، ص .۲۲۵
25 – وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۴۸۱، چاپ مؤسسه آل البیت (ع) .

منبع: www.hawzah.net

منبع:

• سایت مشاهیر تاریخ ما، اِنی کاظمی
• http://bashgah.net/fa/category/show/70730

تاریخ ما امیدوار است با انتشار بیوگرافی بزرگان تاریخ، قدمی در راستای بهبود وضعیت فرهنگی و حافظه تاریخی مردم کشورمان بردارد. / انی کاظمی