مقدمه

ابوشجاع عضد الدوله پسر حسن رکن الدوله دیلمی، مشهور ترین امیر سلسله آل بویه و از ثروتمند ترین حاکمان شیعی ایران است.از جمله مهم‌ ترین اقدامات وی، بازسازی خرابی‌های بغداد، سدسازی، احداث آب‌انبارهای بزرگ، رونق کشاورزی، جلوگیری از اختلاف بین شیعیان واهل سنت در بغداد، ساخت بیمارستان عضدی در بغداد، بازسازی حرم علوی و حسینی و کاظمین و عسکریین و همچنین کشیدن اولین حصار به دور شهر مدینه است.

آغاز حکومت

عضد الدوله تنها سیزده سال داشت که پس از وفات عموی بزرگ خویش ، علی عمادالدوله در سال ۳۳۸ق به توصیه عماد الدوله و به‌ جهت اینکه فرزند پسری نداشت، جانشین وی در منطقه فارس، یکی از سه منطقه بزرگ شد و همان سال در شیراز حکومت خویش را شروع کرد.

فتوحات

عضدالدوله در سال ۳۵۷ق کرمان را فتح کرد و گنجینه‌ها، اموال و دارایی‌های بسیاری به دست آورد و از همان سال فرمان خلیفه بغداد برای فرمانروایی عضد الدوله صادر گردید.

در سال ۳۶۰ق یکی از سرداران لشکر عضد الدوله، به نام عابد بن علی، به جیرفت رفت و پس از تصرف آن به هرمز رفت و آن شهر را زیر سلطه خویش و دولت آل بویه درآورد و پس از آن عمان نیز در همان زمان به تصرف عضد الدوله درآمد.همچنین ابواحمد خلف، حاکم سیستان، حاکمیت و فرمانروایی عضد الدوله را پذیرفت و به نام او خطبه خواند.

در سال ۳۶۷ق به‌ جهت اختلافی که بین عضدالدوله و عزالدوله بختیار فرزند احمد معزالدوله حاکم بویهی بغداد پیدا شد، عضد الدوله به بغداد حمله کرد و حکومت عزالدوله را سرنگون کرد و عراق را نیز به قلمرو حکومت خود اضافه نمود. پس از تسلط عضد الدوله بر بغداد، خلیفه عباسی وقت، الطائع بالله، دستور داد هر روز هنگام نمازهای صبح، مغرب و عشاء، در مقابل خانه و محل سکونت عضد الدوله تشریفات حکومتی اجرا شده و طبل‌ها را به صدا درآورده و نقاره بکوبند. همچنین دستور داد که از آن پس، بر منبرها بعد از دعا برای خلیفه، برای عضد الدوله نیز دعا کنند. بنابر تصریح ابن مسکویه، عضد الدوله اولین فرمانروای غیر عرب بود که به دستور خلیفه عباسی چنین تشریفاتی برای او انجام می‌گرفت.  پس از آن گستره حکومتی وی از سواحل دریای عمان تا شام و حدود مصر امتداد یافت.

همچنین عضدالدوله در اختلاف بین دو برادرش، مؤید الدوله و فخرالدوله، از مؤید الدوله حمایت کرد و به همراه مؤید الدوله به جنگ فخرالدوله رفتند و گرگان وطبرستان را به تصرف درآوردند و عضد الدوله حکومت آن مناطق را به مؤید الدوله سپرد. فخرالدوله در این تهاجمات متواری شد و به قابوس بن وشمگیر از دشمنان آل بویه پناه برد.

بازسازی بغداد

پس از اشغال بغداد توسط عضد الدوله دیلمی، به‌ جهت جنگ‌ هایی که بین وی و عزالدوله صورت گرفته بود، خرابی‌ها و ویرانی‌های بسیاری در آن شهر به‌وجود آمد. عضدالدوله در سال ۳۶۹ق دستور داد تا خرابی‌ها و ویرانی‌ها بازسازی شوند. به‌همین جهت مسجد جامع این شهر را بازسازی کرد و به کسانی که توانایی نوسازی خانه خود را نداشتند، وام پرداخت می‌کرد.

ساخت بازار

عضد الدوله در کازرون فارس، بازاری مخصوص کتان‌ بافان ساخت که روزانه بیست هزار درهم درآمد داشت. همچنین بازارچه‌هایی در مجاورت مسجد جامع رام هرمز بنا کرد که در کمال زیبایی و پاکیزگی بود و سقفی منقش و کاشی‌ کاری داشت. دروازه این بازارچه‌ها شب‌ها قفل می‌شد.

آب رسانی

مقدسی درباره سد امیر می‌نویسد: «سد امیر، سدّی بی‌ نظیر بود. قبل از احداث این سد اطراف منطقه کربال در منطقه فارس، بیابانی خشک و بی‌آب و علف بود. با احداث این سد منطقه آباد شد و حدود سیصد روستا از نعمت آب بهره‌ مند گردید.

همچنین در شهر استخر (که در زمان آل بویه از شهرهای مهم به‌ شمار می‌آمد) آب‌ انبار بزرگی در عصر عضد الدوله ساخته شد.

ساخت پل

از دیگر اقدامات عضد الدوله، پل‌سازی و تعمیر پل‌های شکسته بود. از جمله پل بزرگ بغداد را به اندازه عرض یک خیابان وسیع کرده و دو طرف آن را نرده‌ گذاری کرد.

کمک به کشاورزان

عضد الدوله در رونق کشاورزی نیز تلاش می‌کرد. او افراد مورد اعتمادی را تعیین می‌کرد تا در امور زراعت و برداشت محصول، بر کار کشاورزان نظارت کنند. در نتیجه این تدبیر، میزان برداشت محصولات فزونی یافت.

توجه به زیبا سازی شهر

یکی دیگر از کارهای عضد الدوله تشویق مردم بغداد برای زیبا سازی منزل و دیوارهای آن بود. وی به صاحبان منازلی که خانه‌ها یشان مشرف به رودخانه دجله بود، و از نظر مالی توانایی و بضاعت لازم را داشتند، دستور می‌داد که در زیبا سازی ساختمان و منازل خویش تلاش کنند.