زندگینامه محمد تقی مصباح یزدی
بیوگرافی
محمدتقی مصباح یزدی (متولد ۱۳۱۳ش) مجتهد، فیلسوف، مفسر قرآن و از اساتید حوزه علمیه قم است. ریاست مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، عضویت در مجلس خبرگان رهبری، عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ریاست شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت از سوابق او است.
او معتقد به اسلام حداکثری است، قرائت‌های مختلف از دین را رد کرده و معتقد به مرجعیتِ روحانیت در تفسیر دین است. از نظر او فرهنگ اسلامی با فرهنگ غرب سازگار نیست، مصباح یزدی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان و مدافعان نظریه ولایت مطلقه فقیه در دهه‌های گذشته در ایران است.
مصباح یزدی آثار متعددی درباره علوم اسلامی از جمله تفسیر، فلسفه و معارف اسلامی دارد. کتابهای «آموزش فلسفه»، «اخلاق در قرآن» و «نظریه سیاسی اسلام» از جمله آثار اوست.
زندگی نامه و تحصیلات
آیتالله محمدتقی مصباح یزدی در سال ۱۳۱۳ش در شهر یزد متولد شد. پس از تحصیلات دوره ابتدایی در سال تحصیلی ۲۶ ـ ۱۳۲۵ش با تاثیر از یکی از اقوام بنام شیخ احمد آخوندی جهت تحصیلات دینی وارد مدرسه علمیه شفیعیه یزد شد و دروس مقدمات حوزوی را در یزد خواند. او در کنار دروس رسمى حوزه، برخى از علوم دیگر مانند فیزیک، شیمى، فیزیولوژى و زبان فرانسه را پیش یک روحانى به نام «محقّقى رشتى» آموزش دید.
برای ادامه تحصیل به نجف مهاجرت کرد؛ اما بعد از شش ماه سکونت، به سبب وضع نابسامان مالی خانواده‌اش، به یزد بازگشت.
مهاجرت به قم
محمدتقی مصباح یزدی به قم مهاجرت کرد و در دروس مکاسب، کفایه و شرح منظومه شرکت کرد، سپس در درس خارج فقه آیتالله بروجردی و امام خمینی حاضر شد. همچنین در این دوران با علامه محمدحسین طباطبایی آشنا شد و در جلسات درس و اخلاق او شرکت کرد. او به مدت ۱۵ سال در دروس آیتالله بهجت شرکت کرد. آیتالله محمدتقی مصباح یزدی در دوران تحصیل با محمدحسین بهجتی اردکانی، علی بهجتی، علی پهلوانی، میرزا حسن نوری و علی‌‌اکبر مسعودی خمینی دوست و هم‌درس بود.
اساتید
محمدعلی نحوی
عبدالحسین عجمین
سیدعلیرضا مدرّسی
میرزا محمد انواری
شیخ مرتضی حائری
شیخ عبدالجواد جبل عاملی
امام خمینی (ره)
آیت الله بروجردی
علامه سیدمحمد حسین طباطبایی
آیتالله محمدعلی اراکی
آیتالله محمدتقی بهجت
تدریس
آیتالله مصباح یزدی تدریس تفسیر، مباحث اخلاقی و تربیتی را از مدرسه علمیه حقانی آغاز کرد و در همین مدرسه کتابهای فلسفتنا و اقتصادنا نوشته آیتالله سیدمحمدباقر صدر را درس می‌داد. در سالهای بعد در موسسه‌های در راه حق، باقرالعلوم و امام‌خمینی درسهای دیگر از جمله اسفار اربعه و شفا را تدریس می‌کرد.
شاگردان
آیتالله مصباح یزدی از دوران طلبگی تدریس را آغاز کرده و تاکنون ادامه داشته است. برخی از شاگردان او عبارتند از:
غلامرضا فیاضی
محمود رجبی
مرتضی آقاتهرانی
عباسعلی شاملی
سیداحمد رهنمایی
محسن غرویان
اکبر میرسپاه
سیدمحمد غروی
محمدعلی شمالی
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
فعالیت‌های آیتالله مصباح یزدی در دو مقطع زمانی سالهای ۱۳۴۲-۱۳۴۴ش و ۱۳۵۶-۱۳۵۷ش بیشتر دیده می‌شود برخی از آنها عبارتند از:
وی از نویسندگان نشریات بعثت و انتقام بود. نخستین شماره نشریه “بعثت” در آذرماه ۱۳۴۲ش منتشر شد. نشریه “انتقام” نیز از تاریخ ۲۹ آذر ۴۳ به عنوان دومین نشریه مخفی دانشجویان حوزه علمیه قم، به وسیله آیتالله مصباح یزدی منتشر شد و انتشار آن تا تاریخ ۱۵ مهر ۱۳۴۴ ادامه یافت و ۸ شماره از آن منتشر شد. این نشریات رویکرد سیاسی داشته و به انتقاد از حکومت پهلوی می‌پرداختند.
آیتالله مصباح یزدی عضو گروه یازده نفری بود. در اوایل سال۱۳۴۳ش جمعی از علما و مدرسین حوزه علمیه قم، به منظور انسجام بخشیدن به مبارزات سیاسی، گروهی سری به نام “جمعیت یازده نفره” را تشکیل دادند. اعضای گروه بنام اصلاح حوزه تلاش می‌کردند تا مرکزیتی برای مبارزه با رژیم پهلوی به‌وجود بیاورند.
آیتالله مصباح یزدی برخی از اعلامیه‌ها و نامه‌های سیاسی سالهای قبل از انقلاب بر علیه حکومت پهلوی را امضا کرده است. یکی از آن نامه‌ها، نامه فضلا و مدرسین حوزه علمیه قم در تاریخ ۸ مهر ۴۲ به هیئت دولت وقت نسبت به بازداشت امام خمینی است. نامه دیگر اعتراض فضلای یزد در اسفند۴۳ به هویدا در اعتراض به تبعید امام خمینی به ترکیه است. امضای دیگر در اعلامیه حادثه کشتار یزد در ۱۶ فروردین ۵۷ دیده می‌شود. نامه جمعی از استادان حوزه علمیه قم به رئیس جمهور فرانسه در حمایت از امام خمینی در آذرماه۵۷ نیز به امضای آیت الله مصباح یزدی رسیده است.
مسئولیت‌ها
با تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی، آیتالله مصباح یزدی به عضویتِ آن درآمد و به‌منظور اسلامی‌سازی متون درسی دانشگاه‌ها، دفتر همکاری‌های حوزه و دانشگاه تاسیس شد که او از فعالان اصلی این دفتر بود.
آیتالله مصباح یزدی در دوره‌های دوم مجلس خبرگان رهبری نماینده مردم خوزستان، در دوره سوم و چهارم نماینده مردم تهران در آن مجلس بود.
او از خرداد ۱۳۷۶ش تا آبان ۱۳۹۱ش رییس شورای عالی مجمع جهانی اهلبیت بود.
آیتالله مصباح در سال ۱۳۷۶ش، قبل از خطبه‌های نماز جمعه تهران سخنرانی می‌کرد که بعدها این سخنرانی‌ها در دو جلد کتاب بنام «نظریه سیاسی اسلام» منتشر شد.
آیتالله مصباح یزدی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است اما در سالهای اخیر در جلسات شرکت نمی‌کند.
از سال ۱۳۹۰ش گروهی از شاگردان و علاقمندان آیتالله مصباح یزدی، تشکلی سیاسی بنام جبهه پایداری تشکیل دادند آنها آیتالله مصباح یزدی را عضو شورای فقهای تشکل معرفی کردند، آیت الله مصباح یزدی اساسنامه آنها را تایید کرد و به آنها مشورت می‌دهد اما عضویت رسمی را قبول نکرده است.
فعالیت‌های علمی
در سالهای ۱۳۴۶ش آیتالله مصباح یزدی به دعوت آیتالله بهشتی به مدرسه علمیه حقانی رفت و بخشی از مدیریت آن مجموعه را به عهده گرفت اما بعدها به تدریس تفسیر، فلسفه و فقه اکتفا کرد. از سالهای ۱۳۵۳ش به بعد، بحث طرفداران و مخالفان شریعتی در مدرسه حقانی جدی شد. آیت الله مصباح و گروهی از طلاب مخالف شریعتی بودند ـ برداشت‌های شریعتی از اسلام را انحرافی می‌دانستند ـ و گروهی از طلاب طرفدار شریعتی بودند. این اختلافات باعث شد آیت الله شهید قدوسی مدیر مدرسه حقانی تعدادی از موافقان و مخالفان را از مدرسه اخراج کرد و آیت الله مصباح نیز مدرسه حقانی را ترک کرد.
با تشکیل بخش آموزش مؤسسه در راه حق، آیتالله مصباح یزدی برای همکاری به این موسسه دعوت شد. این موسسه در راستای پاسخگویی به شبهات دینی تاسیس شده بود و بخش آموزشی آن با پذیرش تعدادی از طلاب کار خود را آغاز کرد و چند دوره آموزشی در راستای تربیت طلاب پاسخگو به شبهات دینی برگزار شد. با توسعه فعالیت‌های بخش آموزش موسسه در راه حق، این برنامه‌ها توسعه پیدا کرد و به تأسیس «بنیاد فرهنگی باقرالعلوم(ع)» انجامید که توسط آیت الله مصباح یزدی اداره می‌شد.
در سال ۱۳۷۴ش مـؤسسه آمـوزشـی و پـژوهشـی امام خمینـی با هدف تبیین و به‌کارگیری معارف اسلامی در رشته‌های مختلف علوم انسانی و تربیت پژوهشگر در معارف اسلامی و علوم انسانی پایه‌گذاری شد. این موسسه با نظارت آیتالله مصباح یزدی اداره می‌شود.
از تابستان ۱۳۷۵ش با مسئولیت آیتالله مصباح یزدی و همکاری سازمان بسیج مستضعفان، «طرح ولایت» آغاز شد. هدف این برنامه آشنا کردن اساتید و دانشجویان با مبانی اندیشه اسلامی بود. متون این دوره‌ها خلاصه‌ای از اندیشه‌های آیتالله مصباح یزدی و شاگردان او است.
درس اخلاق آیتالله مصباح یزدی سال‌ها است که در دفتر آیت الله خامنه ای در قم برگزار می‌شود.
گفتگو و مناظره
تصویری از مناظره آیتالله مصباح یزدی، عبدالکریم سروش، احسان طبری و فرخ نگهدار.
آیتالله مصباح یزدی در سال ۱۳۶۰ش و با اوج‌گیری فعالیت گروه‌های مارکسیستی، در مناظره‌ای که با حضور احسان طبری، فرخ نگهدار و عبدالکریم سروش برگزار شد حاضر شد. مصباح یزدی و سروش به نقد دیدگاه‌های مارکسیستی پرداختند. این گفتگوها از تلویزیون جمهوری اسلامی پخش شد. آیتالله مصباح به نقد این تفکر ادامه داد و کتاب شش جلدی «پاسدارى از سنگرهاى ایدئولوژیک» حاصل نقدهای او بر اندیشه‌های مارکسیستی است که جلد اول آن در سال ۱۳۶۰ش و پنج جلد دیگر در سالهای بعد منتشر شد.
مصباح یزدی در سالهای بعد از دوم خرداد نیز در مناظره‌ای تلویزیونی با محمدجواد حجتی کرمانی حاضر شد. محور گفتگو نقد سیاست‌های فرهنگی دولت وقت بود و آیتالله مصباح که موافق سیاست‌های دولت نبود، به عنوان منتقد در این مناظره حاضر شده بود.
اندیشه‌ها
آیت الله مصباح یزدی در حوزه‌های مختلف اندیشه دینی تالیفات متعددی دارد او در آثار خود نظام فکری خود را ارائه کرده است. تفسیر حداکثری از دین، غیریت‌سازی با فرهنگ غربی، نفی قرائت‌های متعدد از دین، مرجعیت روحانیت در دین‌شناسی و دفاع از ولایت مطلقه فقیه از جمله اندیشه‌های اوست.
تفسیر حداکثری از دین
در اندیشه آیتالله مصباح یزدی، دین مجموعه‌ای فراگیر از دستورات و احکام است که دنیا و آخرت انسان را دربرمی‌گیرد و همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان را در پوشش خود قرار می‌دهد. از نظر او دین جهت ارزشی پدیده‌ها را مشخص می‌کند؛ یعنی ارزش‌یابی و بیان کیفیت استفاده از آنها برای زندگی در جهت سعادت وظیفه دین است اما کیفیت پیدایش آنها را علم بیان می‌کند.
تعارض فرهنگ اسلامی و غربی
از منظر آیتالله مصباح، فرهنگ غربی به عنوان فرهنگ کفر والحاد مردود است و هرگونه سازش با آن را منتفی است. هرچند که به ضروت استفاده از تکنولوژی مدرن باور دارد. از نگاه او اومانیسم، سکولاریزم و لیبرالیزم عناصر اصلى فرهگ کفر و الحاد است و در برابر آن خدامحورى، اصالت دین و ولایت‌فقیه و محدود بودن قانونى فعالیّت انسان در دایره اطاعت از خداى یگانه عناصر اصلى تفکر اسلامى است. این دو فرهنگ در برابر هم قرار دارند: فرهنگ اول انسان را به آزادى مطلق از همه چیز، حتى آزادى از اطاعت خداوند، دعوت مى‌کند و فرهنگ دوم ما را به اطاعت محض از خداوند دعوت مى‌کند.
نفی قرائت‌های متعدد از دین
از نگاه آیتالله مصباح، قرائت‌های متعدد از دین قابل پذیرش نبوده و احکام و گزاره‌های دینی روشن و واضح اند و فهم آنها نیاز به تفسیر و توجیهات علمی ندارد. آیات قرآن و روایات را کسی که با زبان و ادبیات عرب آشنا باشد می‌تواند بفهمد و تصور تنوع و تعدد در فهم گزاره‌های دینی باوری ملحدانه است. دامنه قطعیات دینی گسترده است و باید براساس آنها عمل کرد.
مرجعیت روحانیت در دین شناسی
آیتالله مصباح با نظریه‌پردازی روشنفکران در حوزه دین مخالف است و برداشت‌های علما را معتبر و در حوزه تخصصی تلقی می‌کند. در حوزه مسایل فرعی دین، اجتهاد و اختلاف نظر وجود دارد اما در این حوزه تنها نظر متخصصان و صاحب‌نظران دینی معتبر است نه هرکسی که تازه از راه رسیده است. از نظر او برداشت کسانی معتبر است که در رفتار، فهم و تحقیق و استنباط برخوردار از تقوا باشند و تحت تاثیر هوس‌ها و جوسازی‌ها قرار نگیرند. از نظر او در حوزه دین نظر هرکسی که چند صباحی درسی خوانده است و خود را کارشناس دین معرفی می‌کند معتبر نیست. از نظر او در این زمان نمونه این افراد کسانی هستند که مثلا بیش از ۵۰ سال نزد استادانی چون مرحوم آیت الله بروجردی، امام خمینی و علامه طباطبایی درس خوانده باشند.
ولایت فقیه
آیتالله مصباح معتقد به ولایت مطلقه فقیه است و از دهه هفتاد شمسی تاکنون از مدافعان اصلی این نظریه است. از نظر او ولایت فقیه در دوره غیبت برای اجرای احکام اسلام و تحقق حاکمیت اسلامی ضروری است و در حکومت دموکراتیک نمی توان احکام اسلام را به طور کامل اجرا کرد؛ بنابراین ولایت فقیه تنها شکل ممکن حکومت اسلامی محسوب می‌شود. مطلقه بودن ولایت فقیه نیز مورد تاکید او است. به نظر وی قید مطلقه اولا به ولایت محدود فقها در زمان سلاطین و دولتهای غیر اسلامی اشاره دارد و ثانیا به معنای این است که در حکومت اسلامی فقیه از همه اختیارات معصوم برخوردار است. از نظر او ولایت مطلقه فقیه یعنی فقیه واجد شرایط از همه اختیارات امام معصوم برخوردار است و همه مقررات، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌هایی که در حکومت اسلامی انجام می‌پذیرد تنها با اذن او مشروعیت می‌‌یابد. در چارچوب این تفکر، ولی فقیه از سوی خداوند نصب شده و مردم نقشی در مشروعیت بخشی به حکومت او ندارند و حداکثر در تحقق و فعلیت یافتن آن موثرند.
در چارچوب این تفکر، ولی فقیه در جایگاهی برتر از قانون قرار می‌گیرد و در واقع این قانون اساسی است که اعتبار خود را از امضای ولی به‌دست می‌آورد و نه بالعکس. رای و خواست مردم در چارچوب ارزش‌های اسلامی و بعد از تایید ولی فقیه اعتبار به‌دست می‌آورد.
آثار
آثار آیت الله مصباح یزدی در زمینه تفسیر قرآن، فلسفه اسلامی، عقاید و کلام، اخلاق و اندیشه سیاسی اسلام است.
اخلاق در قرآن (۳ جلد)
آذرخشی دیگر از آسمان کربلا
اصلاحات، ریشه‌ها و تیشه‌ها
آفتاب ولایت
آموزش عقاید (۳ جلد)
آموزش فلسفه (۲ جلد)
انسان‌شناسی در قرآن
ایدئولوژی تطبیقی
به سوی خودسازی
پاسخ‌های استاد به جوانان پرسشگر
پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیک (۶ جلد)
پرتویی از امامت و ولایت در قرآن کریم
پرسش‌ها و پاسخ‌ها (۵ جلد)
پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی
تعدد قرائت‌ها
تهاجم فرهنگی
توحید در نظام عقیدتی اسلام
انقلاب اسلامی، جهشی در فرایند تحولات بین‌الملل
جامعه و تاریخ در قرآن
جامعیت قرآن
جامی از زلال کوثر (شخصیت حضرت فاطمه زهرا)
جنگ و جهاد در قرآن (۲ جلد)
جهان‌شناسی در قرآن
جوانان و مشکلات فکری
چکیدهٔ چند بحث فلسفی
چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی
حقوق و سیاست در قرآن
خداشناسی در قرآن
خودشناسی برای خودسازی
در پرتو آذرخش
در پرتو ولایت
دروس فلسفه
دروس فلسفه اخلاق
دین و آزادی
راه‌شناسی در قرآن
راهنماشناسی در قرآن
راهیان کوی دوست
ره‌توشه (۲ جلد)
زن، نیمی از پیکر اجتماع
سلسه مباحث اسلام، سیاست و حکومت
شرح الهیات شفاء (۲ جلد)
شرح برهان شفاء (۴ جلد)
شرح جلد اول اسفار اربعه (۲ جلد)
شرح جلد هشتم اسفار اربعه (۲ جلد)
شرح نهایةالحکمه (۲ جلد)
عبرت‌های خرداد
فلسفه اخلاق
قرآن در آینه نهج‌البلاغه
قرآن‌شناسی (۲ جلد)
قلمرو دین
کاوش‌ها و چالش‌ها (۲ جلد)
مباحثی پیرامون حوزه
معرفت‌شناسی انتقادی
نظریه حقوقی اسلام (۲ جلد)
نظریه سیاسی اسلام (۲ جلد)
نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه
