زندگینامه بلز پاسکال ریاضیدان و فیزیکدان فرانسوی

زادروز :  ۱۹ ژوئن ۱۶۲۳ – کلرمون فران فرانسه
درگذشت : ۱۹ اوت ۱۶۶۲(۳۹ سال) – پاریس، فرانسه
پیشه : ریاضیات،فیزیک،فلسفه،شناخت‌شناسی

«پاسکال» در  ۱۹ ژوئن ۱۶۲۳، در ناحیه (Auvergn) فرانسه متولد شد و در سن سه سالگی، مادر خود «آنتونیت بگن» را از دست داد. پدرش «اتین پاسکال» قاضی بود و به علوم و ریاضی علاقه داشت. در سال ۱۶۳۱، اتین به همراه فرزندانش به پاریس نقل مکان کرد و با توجه به نبوغ فوق‌العاده پسرش، تصمیم به آموزش وی گرفت. شاید مکالمه های همیشگی پدر با دانشمندان برجسته علوم هندسه در پاریس از جمله «رابروال»، «مرسن»، «دسارگوس»، «میدورگ»، «گاسندی» و «دسکارتس»، دلیل تمایل پاسکال به این علوم بوده است.

بلز پاسکال در سن یازده سالگی، رساله ای کوتاه درباره اصوات اجسام ارتعاشی نوشت و پدرش در پاسخ به این مسئله، مطالعه ریاضیات را تا سن ۱۵ سالگی برای وی ممنوع کرد تا بلز از مطالعه لاتین و زبان یونانی باز نماند. با وجود این، یک روز اتین متوجه شد که بلز – که در آن زمان ۱۲ سال داشت- با تکه ای زغال بر روی دیوار اثبات کرده که مجموع زاویه های یک مثلث، برابر با دو زاویه قائمه است. از آن زمان به بعد، پاسکال اجازه مطالعه اقلیدس را داشت.

پاسکال علاقه ویژه‌ای به مطالعه کارهای Desargues داشت و به دنبال مطالعه چنین عقایدی، در سن ۱۶ سالگی، رساله‌ای در باب مباحث مخروطیبنام (مقاله‌ای درباره مخروطی‌ها) نوشت. بخش بزرگی از این رساله از بین رفته است، ولی نتیجه مهم آن که «قضیه پاسکال» نام دارد، بر جای مانده است.

پاسکال در سن ۱۸ سالگی برای کمک به پدرش در انجام محاسبات خود، یک ماشین‌حساب مکانیکی ساخت که قادر به محاسبه جمع و تفریق بود و «ماشین ‌حساب پاسکال» یا (Pascaline) نام گرفت. از جمله نمونه‌های اولیه این ماشین ‌حساب در موزه (Zwinger) در «درسدن» آلمان قرار دارد. اگرچه این ماشین‌حسابها مقدمه پیدایش مهندسی کامپیوتر بودند، اما از لحاظ تجاری موفقیت چندانی به دست نیاوردند. طی دهه بعدی، پاسکال طرح خود را بهبود بخشید و بیش از ۵۰ عدد از آنها را ساخت.

نوآوریها در ریاضی

علاوه بر دستاوردهای دوران کودکی، پاسکال در بقیه دوران زندگیش نیز بر دانش ریاضی تأثیر گذاشت. وی در سال ۱۶۵۳، رساله‌ای با نام «در باب مثلثات حساب» نوشت و در آن، یک صورت جدولی راحت برای ضرایب دو جمله ای شرح داد که امروزه «مثلث پاسکال» نامیده می‌شود. دستاورد مهم پاسکال در ارتباط با فلسفه ریاضی، مربوط به اثر وی با نام «در باب مغهوم هندسه » بود که در ابتدا به عنوان مقدمه‌ای بر کتاب هندسه برای یکی از مدارس معروف به نام «پورت‌رویال» نوشته شده بود. این کار با گذشت بیش از یک قرن از مرگ پاسکال انتشار یافت.

نوآوریها در علوم فیزیکی

مطالعات پاسکال در مورد سیالات (هیدرودینامیک و هیدروستاتیک) بر اساس اصول سیالات هیدرولیک بود. اختراعات او در این زمینه شامل فشار هیدرولیک (استفاده از فشار هیدرولیک برای افزایش نیرو) و سرنگ می باشد. در سال ۱۶۴۶، پاسکال از آزمایشهای «اوانجلیستا توریسلی» در ارتباط با فشارسنج آگاهی یافت. وی این آزمایشها را با لوله‌ای پر از جیوه تکرار کرد و این لوله را به صورت وارونه درون کاسه ‌ای از جیوه قرار داد. پاسکال این سؤال را مطرح کرد که چه نیرویی، بخشی از جیوه را درون لوله نگهداشته و چه چیزی، فضای بالای جیوه را در لوله پر کرده است. در آن زمان، بیشتر دانشمندان بر این باور بودند که غیر از خلاء، ماده ای نامرئی در آن فضا وجود دارد.

پاسکال با انجام آزمایشهای دیگری در این زمینه، در سال ۱۶۴۷، «تجربه های جدید از خلاء» را نوشت که در آن، قوانین اصلی در مورد میزان تأثیر فشار هوا بر مایعات مختلف عنوان شده بود. در سال ۱۶۴۸، پاسکال مطالعات خود را ادامه داد و در همین راستا، شوهر خواهرش یک بارومتر را به ارتفاعات بالا برد و این نکته به اثبات رسید که سطح جیوه تغییر می کند و پاسکال این آزمایش را با انتقال بارومتر به بالای برج یک کلیسا در پاریس و سپس به پایین آن تکرار کرد. این آزمایشها که سرانجام، منجر به بنیاد نهادن اساس بارومتر شد، در سراسر اروپا با استقبال مردم روبرو گردید.

در پاسخ به این نقدها که باید چیزی نامرئی در فضای خالی‌ای که پاسکال عنوان کرده، وجود داشته باشد و در پاسخ به «استین نوئل»، یکی از مهمترین نظریه های قرن هفده در ارتباط با روش علمی از سوی پاسکال مطرح گردید :
«برای اثبات یک فرضیه، اینکه تمامی موارد مطابق با آن باشند، کافی نیست، اما اگر تنها یک مساله خلاف آن باشد، همان یک مورد برای نقض فرضیه مورد نظر کافی است».
تاکید و پافشاری وی در مورد وجود خلاء منجر به اختلاف او با برخی از دانشمندان مطرح زمان از جمله «دسکارتس» شد.

تغییر مذهب
با توجه به زندگی پاسکال می توان گفت که بیماری و یانسن‌گرایی، دو دلیل عمده وی در تغییر مذهب بوده است. پاسکال از حدود سن هجده سالگی به نوعی بیماری عصبی دچار شد که وی را آزار می داد. او در سال ۱۶۴۷، در پی یک حمله عصبی دچار لمسی اندام شد؛ به گونه ای که بدون استفاده از عصا قادر به راه رفتن نبود. بلز همیشه سر درد داشت و از آن پس، مشکل سوزش روده و معده نیز داشت.

در سال ۱۶۴۵، لگن پدر پاسکال دچار آسیب دیدگی شد و تحت مراقبت یک دکتر یانسن‌گرا قرار گرفت. بلز پس از درمان موفقیت‌آمیز پدرش، کتابهایی از نویسندگان یانسن‌گرا به امانت گرفت. در این دوره، پاسکال نوعی «دگرگونی اولیه» را تجربه نمود و طی سالهای پس از آن شروع به نوشتن درباره مسائل مذهبی کرد. در این زمان، پاسکال احساس دوری از عقاید اولیه مذهبی اش را داشت و طی چند سال، این دوره را که به گفته خودش «دوره زمینی» بود، سپری کرد. پدر پاسکال در سال ۱۶۵۱ از دنیا رفت و در پی آن، بلز اموال پدر را به ارث برد و سرپرست خواهرش «ژاکلین» شد که برخلاف میل برادر، در «پورت- رویال» راهبه شد.

پاسکال پس از فراغت از امور خواهرش، دیگر هم آزاد بود و هم ثروتمند. وی یک خانه باشکوه پر از خدمتکار برای خود تهیه کرد و سوار بر کالسکه‌ای با چهار و یا پنج اسب به پاریس می‌رفت. او دوران فراغتش را صرف معاشرت با افراد شوخ و خوش صحبت، زنان و قماربازان (گواه کارهای وی در مورد حساب احتمالات است) می‌کرد. بلز پس از آشنایی با بانوی زیبا و فهمیده ای در ناحیه «اوورن»، او را سافوی دشت و صحرا نامید. وی در همین دوران، کتاب «مکالمه در باب احساسات عاشقانه» را نوشت و به فکر ازدواج افتاد. ژاکلین، بلز را برای لهو و لعبش مورد سرزنش قرار داد و برای تغییر وی دعا کرد.

در تاریخ ۲۳ نوامبر سال ۱۶۵۴، تصادفی روی پل نیلی رخ داد که خوشبختانه پاسکال و دوستانش در این حادثه صدمه ای ندیدند. بعد از این حادثه، پاسکال که عقاید و باورهای مذهبی اش جان تازه‌ای گرفته بود، در ماه ژانویه سال ۱۶۵۵ به مدت دو هفته‌ به صومعه‌ای قدیمی در‌ «پورت رویال» رفت. بعد از این تحولات مذهبی، پاسکال اولین اثر ادبی خود را در مورد مذهب و با عنوان «نامه‌های ایالتی‌» نوشت.

اندیشه ها

متاسفانه پاسکال نتوانست پیش از مرگش، مهمترین کار مذهبی خود به نام «تفکرات» را به پایان برساند. عنوان اولیه این اثر، «دفاع از مذهب مسیحیت» بود. پس از مرگ پاسکال، دستنوشته هایی از او پیدا شد که بر روی آنها افکار مختلفی به صورت درهم، اما گویا نوشته شده بود. اولین نسخه از این نوشته‌ها با نام «تفکرات پاسکال در ارتباط با مذهب و سایر موضوعات»، در سال ۱۶۷۰ به صورت کتاب چاپ شد و بلافاصله به اثری ارزشمند تبدیل گردید.

نگرانی و هراس دوستان پاسکال و اندیشمندان از اینکه این «تفکرات» گسسته به جای پارسایی و دینداری منجر به ایجاد شبهه در دین شود، باعث شد تا آنها قسمتهای مورد شک را حذف کرده و سایر قسمتها را تغییر دهند؛ به نحوی که موجب نا‌خشنودی شاه و یا کلیسا نشوند.
این کتاب نقطه عطفی در نثر فرانسه به شمار می رود. ویل دورانت در اثر یازده جلدیش «تاریخ تمدن»، آن را به عنوان بهترین کتاب نثر فرانسه مورد ستایش قرار داد.  پاسکال در مجموعه «تفکرات»، چندین تناقض فلسفی را بررسی کرد : بیکرانی و هیچ، ایمان و خرد، درون و ماده، مرگ و زندگی، معنا و پوچی و … . چنین به نظر می‌رسد که غیر از جهل، فروتنی و گذشت، به نتایج دیگری دست نیافته و با درهم آمیختن آنها، شروط پاسکال را ایجاد کرده است.

 کارهای پایانی و مرگ

بزرگترین دستاورد پاسکال در ارتباط با نبوغ مکانیکی، ایجاد اولین خط اتوبوس برای حمل مسافران در داخل پاریس و در کالسکه‌هایی با چندین صندلی بود.
در سال ۱۶۶۲، اوضاع بیماری پاسکال وخیم شد. وی خواستار بستری در بیمارستان بود، اما دکتر معالجش گفت که به دلیل وضعیت ناپایدار نمی‌توان او را به بیمارستان منتقل کرد. سرانجام پاسکال در تاریخ ۱۸ آگوست سال ۱۶۶۲، در پاریس درگذشت، در حالی که این کلمات را بر زبان داشت : «خدایا هرگز تنهایم نگذار».

بدن پاسکال در گورستان (Saint-Étienne – du -Mont) دفن شد.

میراث پاسکال

به افتخار نوآوریهای علمی، نام «پاسکال» به واحد فشار SI، زبان ‌برنامه‌نویسی و قانون پاسکال و همچنین به مثلث پاسکال و شروط پاسکال داده شد.
مهمترین نوآوری پاسکال در علم ریاضی، «تئوری احتمال» بود. این تئوری که ابتدا در مورد قمار به کار می رفت، امروزه در علم اقتصاد و به خصوص در علوم آماری بسیار بااهمیت است.

پاسکال در زمینه ادبیات نیز از جمله مهمترین نویسندگان دوره کلاسیک فرانسه به شمار می رود و آثار وی، امروزه به عنوان شاهکار نثر فرانسه در نظر گرفته می‌شود. فعالیتهای ادبی پاسکال بیش از همه برای مخالفتش با خردگرایی «رنه دکارت» و تاکید همزمان بر این مطلب بود که فلسفه تجربه‌گرایی برای تعیین حقایق مهم، ناکافی است.