زندگینامه زیب‌النسا شاهدخت امپراتوری گورکانی

زیب‌النسا بیگم
شاهدخت امپراتوری گورکانی پادشاه بیگم
پرتره ای از شاهدخت زیب‌النسا و همراهانش
خاندان	دودمان تیمور
پدر	اورنگ‌زیب
مادر	دلرس بانو بیگم
زادروز	۱۵ فوریه ۱۶۳۸ دولت‌آباد
مرگ	۲۶ مه ۱۷۰۲ (۶۴ سال) دهلی
دین و مذهب	اسلام

 

زیب النسا یا زینب‌النساءبیگم، (۱۵ فوریه ۱۶۳۸ – ۲۶ مه ۱۷۰۲) متخلص به «مخفی»، بزرگترین دختر اورنگ‌زیب از ملکه دلرس بانو بیگم بود. او یکی از خوشنویسان هند و از شاعران سبک هندی در ادبیات فارسی و تصوف است. تبار او از جانب مادر به شاه اسماعیل صفوی می‌رسید.

او در سال ۱۵۵۷ مادرش را از دست داد و سرپرست دو برادر کوچکش محمد اعظم و محمد اکبر شد. زمانی که پدرش به سلطنت رسید او ۲۱ ساله بود و به مشاور پدرش تبدیل شد. اما پس از چندی اورنگ‌زیب از او روی برگرداند و دستور داد او را در قصر زندانی کنند. زیب‌النسا زنی ادیب و دانش دوست، هنرمند و هنرپرور بود. به ادبیات فارسی و عربی علاقه فراوان داشت و قرآن را حفظ بود. خطوط نستعلیق، نسخ و شکسته را نیک می‌نوشته و کتب بسیار به نام او تألیف کرده‌اند و گاه شعر می‌سروده و در بدیهه چیره‌دست بود. سبک شعر او سبک هندی است.

از نوشته‌های او می‌توان به کتاب زیب‌المنشآت اشاره کرد. در شعر «مخفی» تخلص می‌کرد. این بیت را از او می‌دانند:

درسخن مخفی شدم مانند بو در برگ گل

میل دیدن هرکه دارد در سخن بیند مرا

 

۱-در طفولیت قرآن کریم را مانند امیر تیمور وپدرش درحافظه اش سپرد و بعد بهترین عالم برجسته صرف ونحوه، فقه، منطق و فلسفه شد.

۲– در سن ۲۰ سالگی چنین به شعر گوی شروع کرد :

دختر شاهم و لیکن رو به فقر آورده ام
زیب وزینت بس همینم نام من زیب النساءست
بعد مردن زجفای تو اگر یاد کنم
ازکفن دست برون آرم وفریادکنم
شنیدم ترک مسلک کرد عاقل خان به نادانی
چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی

۳– درخطاطی درزمان خود نظیر نداشت حسن نوشته های او برسر زبانها بود، زبان مادری اش ترکی بود اما به زبان های عربی، اردو ودری تسلط داشت.
۴– برعلاوه که زیرشرایط ضیق پدرش حیات بسرمیبرد بامردها صحبت نمیتوانست تمام علوم را از استادانش ازپشت پرده آموخت و ازداخل امپراتوری علما، دانشمندان و شعرا را حمایت مالی میکرد این کاروی سبب شهرتش شد.
۵– یک دیوان شعر، کتابی درتصوف بنام مونس الارواح، تفسیر بنام زیب التفسیر که در ۷۶۹ صفحه نوشته شده، کتاب زیب النساء درباره الهیات از خود بجا ماند.
۶– مانند شاهدخت مخفی هیچ کس عشق پاک را درک نکرده که در دیوان خویش چهارصدو پنجاو چهار بارکلمه عشق راذکر کرده است وازجمله بزرگترین شاعران تورک دری گوی بحساب میآید.
وعشق را چنین تعریف میکند: عاشق شدن به فقر و غربت، توانگری و شهزادگی ارتباط ندارد، بلکه عشق از راه چشم وگوش به دل راه میآبد.

درشعرش چنین میگوید
عشق تا زد به دلم آتش رسوایی را
برگزیدم به جهان گوشه تنهایی را
زخمی است زخم عشق که مرهم پذیر نیست
زخم محبت است ، بلی که زخم تیر نیست