زندگینامه محمد علی جمالزاده
جمالزاده حدود دوازده سال داشت که پدرش او را برای تحصیل به بیروت فرستاد. در دوران اقامت او در بیروت؛ اوضاع سیاسی ایران تغییر کرد، در آن زمان محمد علی شاه قاجار مجلس را به توپ بست و هر یک از آزادی‌خواهان با مشکلاتی مواجه شدند. پدر جمالزاده خود را به همدان رساند تا از آنجا به عتبات فرار کند، ولی در آنجا دستگیر شد و به بروجرد برده شد. امیر افخم، حاکم بروجرد دستور اعدام او را صادر کرد.
چندی بعد جمال زاده برای تحصیلات دانشگاهی به فرانسه رفت . یک سال بعد به سفارش یکی از دوستان به لوزان سویس رفت و دیپلم خود را در رشته حقوق گرفت . جنگ جهانی اول او را به کمیته ملیون ایرانی (برای مبارزه با روس و انگلیس) کشاند . وی سپس به برلین رفت و تا سال ۱۹۳۰ دراین شهر ا قامت گزید . او در سال ۱۹۳۱ به دفتر بین المللی کار وابسته به جامعه ملل پیوست و در سال ۱۹۵۶ بازنشسته شد . در طول این مدت وی ۵ بار به ایران سفر کرد , گرچه مدت اقامتش کوتاه بود . وی تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته حقوق ادامه داد .
همزمان با جنگ جهانی کمیته‌ای به نام کمیته ملیون به رهبری سید حسن تقی زاده برای مبارزه با روسیه و انگلیس در برلن تشکیل شد. این کمیته سید جمال الدین را به همکاری دعوت نمود. سید جمال الدین در سال ۱۹۱۵ به برلن رفت و تا سال ۱۹۳۰ در آن جا اقامت داشت. پس از اقامت کوتاهی در برلن برای ماموریت از طرف کمیته ملیون به بغداد و کرمانشاه رفت و مدت شانزده ماه در آنجا اقامت داشت. در بازگشت به برلن مجله کاوه (۲۴ ژانویه ۱۹۱۶ اولین شماره آن به چاپ رسید) وی را به همکاری دعوت کرد و تا تعطیلی مجله(۳۰ مارس ۱۹۲۲) به همکاری خود با تقی زاده ادامه داد.
پس از تعطیلی مجله کاوه، سرپرستی محصلین ایرانی در سفارت ایران را به عهده گرفت. او به مدت هشت سال این مسئولیت را به عهده داشت، تا اینکه در سال ۱۹۳۱ به دفتر بین المللی کار وابسته به جامعه ملل پیوست. پس از بازنشستگی در سال ۱۹۵۶ از برلن به ژنو رفت و تا پایان عمر در آنجا اقامت داشت.
جمالزاده بیشتر عمر خود را در خارج از ایران سپری کرد. اما می‌توان گفت که که تمام تحقیقاتش در باره ایران و زبان فارسی و گسترده کردن دانش ایرانیان بود. علیرغم اینکه در رشته حقوق تحصیل کرد ولی در باره حقوق مطلبی ننوشت.
محمدعلی جمالزاده را همراه با صادق هدایت و بزرگ علوی سه بنیانگذار اصلی ادبیات داستانی معاصر فارسی می‌دانند. داستان کوتاه «فارسی شکر است» را که در کتاب یکی بود یکی نبود او چاپ شده‌است، عموماً به عنوان نخستین داستان کوتاه فارسی به شیوهٔ غربی می‌شمارند. این داستان پس از هزار سال از نثرنویسی فارسی نقطه عطفی برای آن به شمار می‌رفت. به علاوه، مقدمهٔ جمالزاده بر کتاب یکی بود یکی نبود، سند ادبی مهم و در واقع بیانیه نثر معاصر فارسی است. در این مقدمه جمالزاده مواکداً بیان می‌کند که کاربرد ادبیات مدرن نخست بازتاب فرهنگ عامه و سپس انعکاس مسائل و واقعیتهای اجتماعی است.
آثار سید محمد علی جمال زاده :
۱. نگارش های پژوهشی :
جمال زاده در زمینه ادبی تاریخی مقاله های فراوانی دارد که تعداد آن ها از ۳۰۰
در می گذرد . پیشینه تاریخی ایران , روابط ایران و روس , اوضاع اقتصادی
اجتماعی و سیاسی ایران از موضوعات مقالات و کتب وی است . برجسته ترین
کتاب های تاریخی او عبارت اند از : گنج شایگان , بانگ نای , فرهنگ لغت عوامانه
اندک آشنایی با حافظ و…
۲. نگارش های داستانی :
جمال زاده داستان نویسی را شغل خود می دانست و همواره بر آن مداومت می ورزید .
آثار وی توسط بسیاری از ادیبان زمان مورد پسند واقع شد . شماری از داستان های
وی به زبان های انگلیسی فرانسه روسی آلمانی ایتالیایی ژاپنی و … ترجمه شده
است . سازمان ملل مجموعه داستانی از او را در سال ۱۹۵۹ با عنوان Choix Des Nouvelles
منتشر کرد . از مهمترین آثار داستانی وی می توان به دارالمجانین , صحرای محشر
راه آب نامه , معصومه شیرازی , کهنه و نو , آسمان و ریسمان و قصه ما به سر رسید
اشاره کرد .
۳. نگارش های اجتماعی سیاسی :
جمال زاده پس از دهه بیست کمتر مقاله های سیاسی می نوشت . اگر هم درباره ایران می نوشت جنبه های اجتماعی تاریخی آن را مورد توجه قرار می داد . از مجموعه آثار او در این سبک می توان آزادی و حیثیت انسانی , خاک و آدم , خلقیات ما ایرانیان , تصویر زن در فرهنگ ایران را نام برد .
۴. نگارش های ترجمه ای
وی پس از ترجمه کتاب قهوه خانه سورات از برناردن دو سن پیر فرانسوی از ترجمه دست کشید . اما پس از تاسیس بنیاد ترجمه و نشر کتاب آثار زیادی از نویسندگان بزرگ دنیا را ترجمه نمود . ویلهلم تل ( شیللر) خسیس , دون کارلو ( مولیر) دشمن ملت ( ایبسن) از ترجمه های او هستند .
۵. نوشته های خاطراتی :
جمالزاده در این زمینه آثار متعددی دارد . برخی از آنها مربوط به خاطرات هم روزگاران او و گروهی نیز به خاطرات خود و پدرش اختصاص دارند . کتاب هایی چون حاج میرزا یحیی دولت آبادی , عارف قزوینی و اشرف الدین نسیم شمال از آثار او در این مجالند .
۶. انتقاد و معرفی کتاب :
جمال زاده در باره هر کتبی که می خواند نظرات خود را یادداشت می کرد . بیش از ۸۰ مقاله در این سبک از وی به یادگار مانده است .
جمالزاده در زمستان ۱۳۷۶ پس از آن که از آپارتمانش در خیابان «رو دو فلوریسان» ژنو به یک خانه سالمندان منتقل شد درگذشت. بنا بر نوشتهٔ ثبت شده در کنسولگری ایران در سال ۱۳۷۰، پس از درگذشت او ۲۶ هزار برگ از نامه‌ها، دستنوشته‌ها و عکس‌های او در خانه‌اش به سازمان اسناد ملی تحویل داده شده‌است.
