تاریخ ما
گزیده‌ای از تاریخ و تمدن جهان باستان

زندگینامه احمد نی ریزی

احمد بن شمس‌الدین محمد نیریزی متخلص میرزا احمد نیریزی ، مشهور به بهترین خوشنویس خط نسخ و کاتبان قرآن در سدهٔ دوازده هجری (زمان های اخر حکومت صفوی) است.

مقدمه

احمد بن شمس‌الدین محمد نیریزی متخلص میرزا احمد نی ریزی ، مشهور به بهترین خوشنویس خط نسخ و کاتبان قرآن در سدهٔ دوازده هجری (زمان های اخر حکومت صفوی) است.

او بانی شیوهٔ خاصی در خط نسخ است که مورد استقبال خوشنویسان پس از او قرار گرفت و به نسخ ایرانی شهرت یافته‌است . او به مناسبت کتابت برای شاه سلطان حسین صفوی برخی از آثارش را با عبارت «سلطانی» رقم یا امضاء می‌کرده‌است . احمد نیریزی به بزرگترین خوشنویس خط نسخ شهرت دارد اما شکسته و نستعلیق را هم خوش می‌نوشته‌است .

زندگی

میرزا احمد نیریزی که در شهر نیریز فارس متولد شد . اولین اثری که از او شناخته شده صحیفه سجادیه‌ای است که در سال ۱۰۸۷ قمری کتابت کرده و در آن نام پدرش را «سلطان محمد» و لقب خود را «شمس الدین» قید می‌کند .

گرچه از زندگانی او اطلاع دقیقی در دست نیست اما قدر مسلم او به دعوت آخرین پادشاه صفویان به اصفهان مهاجرت کرده و در سال‌های۱۱۰۵ تا ۱۱۳۴ هجری قمری در دربار صفوی به کتابت قرآن و ادعیه و نسخ دینی مشغول بوده‌است . آغاز ورود او را به اصفهان در ۱۱۰۰ قمری) نوشته‌اند . پادشاه صفوی میرزا احمد را به «سلطانی» ملقب کرد .

او در حدود سال ۱۱۰۰ هجری قمری در دربار شاه سلطان حسین صفوی اقامت گزید . ورودش به اصفهان مصادف با اواخر سلطنت شاه سلیمان صفوی و عمدهٔ شهرت و جاه و غزتش در عهد شاه سلطان حسین بوده و فتنه افغان‌ها را درک کرده‌است ، اما معلوم نیست چگونه از این مهلکه جان به در برده‌است .

احمد نیریزی در طول عمرش مبلغ شصت هزار تومان صفوی و هدایا و تحف بسیاری از شاه سلطان حسین و درباریان و صاحب منصبان دریافت کرد با وجود این درآمد هنگفت ، فقط به اندکی قناعت نموده و بقیه را در راه خدا انفاق کرد میرزا احمد علاوه بر کتابت و خوشنویسی به تعلیم شاگردان نیز اهتمام می‌ورزید .

با وجود شهرت فراوان از جزئیات زندگی و تاریخ دقیق تولد و درگذشت این استاد مسلم خوشنویسی اطلاع چندانی در دست نیست اما می‌دانیم دست‌کم از سال ۱۰۹۶ قمری تا ۱۱۵۲ قمری یعنی بیش از نیم قرن خوشنویسی کرده‌است . و دکتر بیانی گزارشی از کارهایش اراپه داده که بین ۱۰۹۴ و ۱۱۷۷ است که جمعاً ۸۳ سال می‌شود . از این رو او عمری دراز داشته و از آغاز جوانی به خوشنویسی مشغول و مشهور بوده‌است . شهرت احمد نیریزی و استقبال از آثارش در طول زمان زندگی و پس از درگذشتش موجب شده که پای بسیاری از آثار قدیم یا جدید را که به قلم اساتید دیگر بوده به نام او امضاء کرده و بفروش برسانند . بدین سبب خطوط اصلی میرزای نیریزی مثل یاقوت کمیاب و پربها است .

قدیمیترین منبعی که از او یاد شده تذکره ریاض الشعرا اثر واله داغستانی است که در کتابخانه آستان قدس رضوی است و مجموعه‌ ای نیز منسوب به او شامل سوره فاتحه الکتاب ، سوره فتح، چند دعا نیز موجود است که کتابت آن ۱۱۰۴ه‍. ق است .

میرزا احمد مدت زیادی در اصفهان ماندگار شد وجود آثار متعددی از او نشان می‌دهد که وی بیشتر عمر خود را در اصفهان گذرانده‌ است استاد سفرهایی به مکه و مدینه و عتبات عالیات و مشهد کرده و هنگام زیارت قبر پیامبر اکرم (ص) اشعاری گفته که به آب زر روی کاغذ خان بالغ به خط نسخ نوشته بیت اول آن این است :

کفر و ایمان را هم اندر تیرگی هم در صفانیست دارالملک جز رخسار و زلف مصطفی[۱]

از میان ۳۸ نسخه دارای رقم احمد نیریزی، که پس از تاریخ ۱۱۰۷ نوشته شده‌اند در ۱۶ نسخه محل کتابت شهر اصفهان ذکر شده‌است و وجود عبارت «عبدالداعی لا بود الدوله القاهره الباهره…» (همراه با نام یا بدون نام اصفهان) در پایان این نسخه‌ها نشان از کتابت متوالی آثار او در اصفهان دارد . این وضع توالی اقامت احمد نیریزی را در اصفهان نشان می‌دهد و اگر گسیختگی‌هایی در روند پدید آمدن آثار هنری وی مشاهده می‌شود بیشتر به سبب رویدادهای سیاسی و اجتماعی روزگار او و هجوم افغان‌ها و منازعات داخلی و از هم گسیختن شیرازه حکومت صفوی است .

خلع شاه سلطان حسین صفوی به دنبال سقوط اصفهان توسط افغان‌ها و پراکنده شدن درباریان ، که پشتیبان هنری و مشوقان وی در کار خوشنویسی بودند ضربه‌ ای شدید برای نیریزی بوده چنان که از آن پس نوشته‌های او کاهش یافته‌است و عبارت «… ابودالدوله القاهره…» و عنوان «دارالسلطنه»را تنها ۱۱۴۶ قمری در آثار وی می‌بینیم . در واپسین سال پادشاهی صفویان (۱۱۴۷ قمری) اثری از او در دست نیست و از سال ۱۱۴۸ قمری (آغاز پادشاهی نادرشاه) تنها دو قطعه خط از او بازمانده‌استکه آنها نیز آخرین قطعات خط او است . پس از آن هم آثار اندکی از وی بجا مانده که در اصالت برخی از آنها تردید است .

ظاهراً او در اصفهان در گذشته‌است . انجمن آثار ملی در زادگاهش نیریز بنای یادبودی در بزرگداشت او برپا داشته‌است .

اساتید و شاگردان

او ابتدا نزد آقا ابراهیم قمی خط نسخ را تعلیم گرفت و از روی خطوط علاءالدین تبریزی بسیار مشق کرد و با اینکه از این دو استاد به احترام و نیکی یاد کرده‌است ، شیوهٔ مخصوصی در خط نسخ به‌وجود آورد که سرمشق نسخ‌ نویسان ایران شد و به نسخ ایرانی معروف است .

شهرت و تسلط احمد نیریزی در نسخ و ثلث مثل شهرت میرعماد در نستعلیق و درویش عبدالمجید در شکسته و خواجه اختیارالدین منشی درتعلیق است و در اصطلاح خوشنویسان هر کجا میرزای مطلق می‌گویند مراد همان احمد نیریزی است . ظهور میرزای نیریزی در شیوهٔ نسخ و ثلث تحٌول و نهضتی جدید به وجود آورد که دنباله‌اش تا سده چهارده هجری امتداد داشت . از خصوصیات او این بود که مثل یاقوت مستعصمی شاگردان فراوانی تربیت کرد و به برخی شاگردانش اجازه داد که به جای خود او امضاء کنند .

ممکن است شما دوست داشته باشید

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.