زندگینامه دکتر ایرج افشار

ایرج افشار (زاده ۱۶ مهر ۱۳۰۴ تهران – درگذشته ۱۸ اسفند ۱۳۸۹) پژوهشگر، ایران‌شناس و کتاب‌شناس ایرانی و فرزند دکتر محمود افشار بود.

زندگینامه

ایرج افشار تحصیلات ابتدایی را در دبستان «زرتشتیان» و «شاپور تجریش» به انجام رساند. سپس وارد دبیرستان فیروز بهرام شد و در سال ۱۳۲۴ گواهینامهٔ دبیرستانی را در رشتهٔ ادبی اخذ نمود. از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۸ در دانشکده حقوق دانشگاه تهران در رشتهٔ قضایی تحصیل کرد و رساله خود را در دوره دکتری با عنوان «اقلیت‌ها در ایران» ارائه کرد. در سال ۱۳۲۹ به عنوان دبیر در دبیرستان‌های تهران شروع به تدریس کرد. در سال ۱۳۳۰ به تشویق محمدتقی دانش پژوه به کتابداری در کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران پرداخت. در سال ۱۳۳۱ مجله «فرهنگ ایران زمین» را بنیان گذارد. همکاران وی در تأسیس این مجله عبارت‌اند از محمدتقی دانش‌پژوه، منوچهر ستوده، مصطفی مقربی، عباس زریاب خویی.

از سال ۱۳۳۳ تا سال ۱۳۳۵ سردبیر مجله سخن بود که صاحب امتیاز آن دکتر پرویز ناتل خانلری بود. از سال ۱۳۳۷ تا سال ۱۳۵۷ مدیر و سردبیر مجله «راهنمای کتاب» بود که صاحب امتیاز آن دکتر احسان یارشاطر بودند. همچنین از سال ۱۳۳۷ به تدریس در دانشسرای عالی وابسته به دانشگاه تهران پرداخت.

• در سال ۱۳۴۱ به ریاست کتابخانه ملی ایران رسید. در سال ۱۳۴۲ به ریاست مرکز تحقیقات ایران‌شناسی دانشگاه تهران رسید.
• در سال ۱۳۴۲ فهرست نگاری مجموعه کتاب‌های چاپی فارسی دانشگاه هاروارد آمریکا را به انجام رساند. از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۸ رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران بود. از سال ۱۳۴۸ تا سال ۱۳۵۷ دانشیار و سپس استاد رشته تاریخ در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران بود. در سال ۱۳۷۴ فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی فارسی در «کتابخانه ملی اتریش» در وین را بعهده گرفت و انجام داد.

او تحقیقات ارزشمندی درباره ایران‌شناسی و کتاب‌شناسی انجام داد که این تحقیقات در نشریات معتبر ایرانی و خارجی منتشر شده‌است. از او به عنوان پدر کتابشناسی ایران یاد می شود.

ایرج افشار بعد از ظهر چهارشنبه ۱۸ اسفند ۱۳۸۹ در بیمارستان جم تهران درگذشت.

کتاب‌شناسی

• پژوهشهای ایران‌شناسی نامواره دکتر محمود افشار، انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، چاپ اول ۱۳۸۴
• دفتر تاریخ، انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، چاپ اول، ۱۳۸۴
• ریاض الفردوس خانی، انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، چاپ اول ۱۳۸۵
• فرهنگ ایران زمین در ۳۰ جلد به کوشش ایرج افشار
• نامه‌های تهران شامل ۱۵۴ نامه از رجال دوران به سید حسن تقی زاده، به کوشش ایرج افشار، انتشارات فرزان روز چاپ دوم ۱۳۸۵
• گلگشت در وطن سفر نامچه انتشارات اختران چاپ اول ۱۳۸۴
• فهرست دستنویس‌های فارسی در کتابخانهٔ ملی اتریش و آرشیو دولتی اتریش در وین انتشارات فرهنگستان علوم اتریش – فهرستگان چاپ اول ۱۳۸۲
• زندگی طوفانی؛ خاطرات سید حسن تقی‌زاده

فهرست مقالات فارسی که مقاله‌های فارسی را در زمینه ایرانشناسی در ۶ جلد به چاپ رسانده است. این شش جلد بالغ بر چهل سال از زندگی وی را در بر گرفته است و هر کسی که بخواهد در موضوعاتی که مربوط به ایران و زبان و فرهنگ ایرانی دست به پژوهش بزند از مراجعه به این کتاب بی نیاز نخواهد بود. مجموعه مقالاتی که ایرج افشار در مجلات و یادنامه ها به چاپ رسانده است شاید بالغ بر دوهزار مقاله باشد. کتابهایی که ایشان در زمینه فرهنگ، تاریخ و ادب ایران انتشار داده اند بالغ بر سیصد جلد می شود و از این نظر شاید در میان معاصران بی نظیر باشد.

مرگ

ایرج افشار که مدتی بود دچار بیماری شده بود، از شامگاه ۱۲ اسفندماه در بخش مراقبت‌های ویژهٔ بیمارستان جم تهران بستری شد و در روز ۱۸ اسفند ۱۳۸۹ در سن ۸۵ سالگی درگذشت. قرار بود دانشگاه اسکاتلند در ماه سپتامبر ۲۰۱۱ به استاد افشار، در رشتهٔ تاریخ مدرک دکتری افتخاری تقدیم کند.

منابع

• به‌یاد استاد ایرج افشار
• یک تشابه اسمی و اشتباهی که به کتاب درسی راه یافت!
• واکنش فرزندان ایرج افشار به اظهارات ایرج افشار سیستانی درباره پدرشان
• ایرج افشار درگذشت
• دکتر ایرج افشار در بیمارستان بستری شد
• ایرج افشار درگذشت
• کتاب‌نامه
• کتاب ایرج افشار
• زندگی نامه ایرج افشار به قلم احسان یارشاطر، منتشر شده در دانشنامه ایرانیکا : فارسی و انگلیسی